Vocabulaire voor (juridische) handelingen/activiteiten

Verslag conceptual Friday 15 april: vocabulaire (juridische) handelingen/activiteten

Aanwezig: Adam Loorbach, Jeroen Ekkelenkamp, Vincent van Dijk, Joyce Boes, Bart van Schijndel (allen regelbeheer DSO), Hans Overbeek (Koop/Geonovum, Register Omgevings Documenten), Gerard Kuys (Logius, Stelselcatalogus), Bas Jansen (Rulemanagement Group), Rob van Dort (Mapplica) en Arjen Santema (Kadaster, Catalogus DSO).

De catalogus voor de leefomgeving heeft een centrale rol in het Digitaal Stelsel Omgevingswet. In de catalogus worden onder andere alle begrippen opgenomen zoals die in de wet, AMVB's en ambtelijke regelingen worden gebruikt. Van alle begrippen wordt een definitie in klare taal, dat wil zeggen in voor de gewone man of vrouw begrijpelijke taal, opgenomen, eventueel aangevuld met een toelichting. Ook wordt de samenhang met andere meer generieke of meer specifieke begrippen vastgelegd. Dat geldt ook voor partitieve relaties met andere begrippen. Dit deel van de catalogus levert daarmee een thesaurus op. Deze thesaurus wordt opgebouwd op basis van het SKOS en SKOS/thes vocabulaire, waarmee het voor computers interpreteerbaar is en voldoet aan de ISO standaard voor thesauri. Van ieder begrip wordt ook de verwijzing naar de bron (in wetten.nl) vastgelegd. Deze verwijzing naar de bron gebeurt op basis van dcterms:source.

'brute' werkelijkheid, juridisch regelen en registreren

Een basispatroon is een gebeurtenis in de 'brute' werkelijkheid (1), die juridisch moet worden geregeld (2), hetgeen wordt vastgelegd in een (basis)registratie (3). Dit patroon is in het handelsregister mooi uitwerkt in hun gebeurtenissencatalogus. Deze bevat 109 gebeurtenissen. Bijvoorbeeld gebeurtenis 45 'starten onderneming'. Iemand wil op basis van allemaal mooie ideeën een onderneming starten (1). Daarvoor maakt de notaris een oprichtingsakte op (2), waarmee de onderneming juridisch is geregeld, c.q. bestaat. En de gegevens van de onderneming worden verwerkt in het hanndelsregister (3), waarmee ze kenbaar zijn voor de wereld. Hetzelfde patroon geldt bij de koop van een huis (1), waarbij voor de formele overdracht een notariële akte moet worden opgemaakt (2) en de nieuwe eigendomsgegevens worden vastgelegd in de Kadastrale registratie (3). Of bij een geboorte (1), waarvoor een geboorteakte wordt opgemaakt (2) en de gegevens worden verwerkt in het GBA (3).

In de meeste gevallen gaat het 'regelen' hierbij om juridische handelingen. In sommige gevallen, bijvoorbeeld bij het beheren van de basisregistratie topografie, kun je niet meer echt spreken van een juridische handeling als een bepaald object door een topograaf in de registratie wordt opgenomen. Maar de grenzen van de bebouwing op de topografische kaart hebben we een vergelijkbare status als het gaat om het bepalen van de bebouwde kom. En ze hebben daarmee ook een zekere juridische status als het gaat om bijvoorbeeld het verlenen van een hinderwet vergunning. Voor (2) dekt de term 'institutionele handeling' daarom misschien beter de lading.

In de leefomgeving gaat het om activiteiten. Een activiteit of (juridische) handeling bestaat uit een werkwoord + een zelfstandig naamwoord, bijvoorbeeld 'exploiteren veehouderij'. Ook hiervoor geldt: er gebeurt iets in de 'brute' werkelijkeheid, bijvoorbeeld het starten van een veehouderij (1), daarvoor gelden regels en moet dus 'iets' (onder andere een vergunning) worden geregeld (2), waarvan het resultaat wordt vastgelegd en kenbaar wordt gemaakt (3).

Het patroon gebeurtenis - juridisch regelen - registreren lijkt dus een bruikbaar patroon voor zowel een basisregistratie als de leefomgeving.

vocabulaire

Doordat activiteiten ook begrippen zijn, erven ze de eigenschappen van begrippen:

• een activiteit kan een specialistatie zijn van een meer algemene activiteit. Bijvoorbeeld het exploiteren van een pelsdierhouderij is een specialisatie van het exploiteren van een veehouderij.
• andersom kan een activiteit een generalisatie zijn van een meer specifieke activiteit. Bijvoorbeeld een milieubelastende activiteit "is een generalisatie van" het exploiteren van een veehouderij, het exploiteren van een drukkerij en ...
• een activiteit kan bestaan uit meerdere activiteiten. Bijvoorbeeld het exploiteren van een veehouderij 'bestaat uit" het verwerken van mest, het ... en ...
• andersom kan een activiteit een onderdeel zijn van een bredere activiteit.
• een activiteit kan betrekking hebben op iets, bijvoorbeeld het exploiteren van een veehouderij 'betreft' een veehouderij (als object).
• elke uitspraak over een activiteit is gebaseerd op een bron, bijvoorbeeld een uitspraak over het exploiteren van een veehouderij is gebaseerd op het Besluit Activiteiten Leefomgeving.

Daarmee overerven activiteiten de volgende kenmerken van begrippen. Hierdoor ontstaat een samenhangend stelsel van activiteiten:

kenmerk	vocabulaire	uri
begrip	skos:Concept	http://www.w3.org/2004/02/skos/core#Concept
naam	skos:prefLabel	http://www.w3.org/2004/02/skos/core#prefLabel
domein	skos:inScheme	http://www.w3.org/2004/02/skos/core#inScheme
definitie	skos:definition	http://www.w3.org/2004/02/skos/core#definition
uitleg	skos:comment	http://www.w3.org/2004/02/skos/core#comment
toelichting	skos:scopeNote	http://www.w3.org/2004/02/skos/core#scopeNote
synoniem	skos:altLabel	http://www.w3.org/2004/02/skos/core#altLabel
heeft als bron	dcterms:source	http://dublincore.org/documents/dcmi-terms/#terms-source
is specialisatie van	skos-thes#broaderGeneric	http://purl.org/iso25964/skos-thes#broaderGeneric
is generalisatie van	skos-thes:narrowerGeneric	http://purl.org/iso25964/skos-thes#narrowerGeneric
is onderdeel van	skos-thes#broaderPartitive	http://purl.org/iso25964/skos-thes#broaderPartitive
bestaat uit	skos-thes#narrowerPartitive	http://purl.org/iso25964/skos-thes#narrowerPartitive
heeft betrekking op	skos:semanticRelation	http://www.w3.org/2004/02/skos/core#semanticRelation

Activiteiten hebben daarnaast nog enkele extra eigenschappen. Dit zijn eigenschappen die niet meer in het raamwerk van een thesaurus passen, maar nog steeds 'talig' zijn. Dit betreft:

• iedere activiteit wordt altijd door een of meerdere partijen uitgevoerd. Dit kun je een actor noemen. Dit kan een actor zijn, bijvoorbeeld bij de oprichting van een bedrijf of twee actoren bijvoorbeeld bij de overdracht van een huis. Het kunnen ook nog meer zijn als er andere belanghebbenden in het spel zijn. In de omgevingswet wordt gesproken over activiteitenadressaat. Ook daar zal sprake zijn van belanghebbenden.
• voor een activiteit wordt altijd iets door iemand formeel geregeld. Dit kun je een agent (in de Engelse betekenis van het woord) noemen. Dit kan een notaris zijn bij het oprichten van een bedrijf of de overdracht van een huist. In de omgevingswet is dit het bevoegd gezag.

Daarmee hebben activiteiten bovendien de volgende kenmerken:

kenmerk	vocabulaire	uri
heeft als aanleiding (in de 'brute' werkelijkheid)	?	?
heeft als actor(en)	?	?
heeft als agent	?	?
betreft object	?	?
kent conditie	?	?

Verdere uitwerking

Wellicht is de upper-ontology van cidoc-crm, dat is ontwikkeld voor de erfgoedsector, bruikbaar om dit deel te beschrijven:

The "CIDOC object-oriented Conceptual Reference Model" (CRM) is a domain ontology, but includes its own version of an upper ontology.

The core classes cover(1)

• Space-Time – includes title/identifier, place, era/period, time-span, and relationship to persistent items
• Events – includes title/identifier, beginning/ending of existence, participants (people, either individually or in groups), creation/modification of things (physical or conceptional), and relationship to persistent items
• Material Things – includes title/identifier, place, the information object the material thing carries, part-of relationships, and relationship to persistent items
• Immaterial Things – includes title/identifier, information objects (propositional or symbolic), conceptional things, and part-of relationships

Examples of definitions. (2)

• Persistent Item – a physical or conceptional item that has a persistent identity recognized within the duration of its existence by its identification rather than by its continuity or by observation. A Persistent Item is comparable to an endurant.
• Temporal Entity – includes events, eras/periods, and condition states which happen over a limited extent in time, and is disjoint with Persistent Item. A Temporal Entity is comparable to a perdurant.
• Propositional Object – a set of statements about real or imaginary things.
• Symbolic Object – a sign/symbol or an aggregation of signs/symbols.

Daarnaast kan een aantal concepten nog een stapje dieper worden uitgewerkt:

• Bij actoren kun je nog typen onderscheiden, bijvoorbeeld primaire actoren en belanghebbenden.
• Bij condities kun je typen conditie onderscheiden, bijvoorbeeld preconditie, postconditie en normconditie, waarbij normconditie wellicht een specialisatie is van een preconditie.
• Wanneer condities gestructureerd worden vastgelegd ontstaat ook voor condities een vocabulaire dat bruikbaar is voor het toepassen van regels in bijvoorbeeld beslisbomen.

Een vocabulaire is een verzameling herbruikbare modeleerconstructies in RDF, generiek of specifiek voor een bepaald domein, die gebruikt kunnen worden om Linked Data mee te beschrijven, modeleren en op te slaan en om Linked Data via het internet met elkaar te kunnen linken.

Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO)

In de klassieke betekenis is een thesaurus een soort naslagwerk. Een thesaurus gebruikt men om het exacte woord voor een voorwerp (een bepaalde vakterm) of een woord met de gewenste connotatie (uit stijloverwegingen) te vinden.

Simple Knowledge Organization System (SKOS) is een internationale standaard voor het maken van taxonomieen en thesauri

In de klassieke betekenis is een thesaurus een soort naslagwerk. Een thesaurus gebruikt men om het exacte woord voor een voorwerp (een bepaalde vakterm) of een woord met de gewenste connotatie (uit stijloverwegingen) te vinden.

Weergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat